Natsionalizmu armãnescu
Natsionalizmulu armãnescu easte ideologhia cai dzãse cã Armãnjlji sãntu un popul ahoryea. Mare numir a Armãnjlor u-alãsarã idea aistã ca adrare-a statlui a lor ethnic icã s-aibã autonomia a lor tu statlji iu bãneadzã. Sh-pi ningã atsea identitate ethnicã shi pirifanjilje easte mare tu nãsh.[1] Tu istoria, patriotslji armãneshci s-dispãrtsarã pi pro-gãrtseshci shi pro-rumãneshci.[2]
Vãtãmarea shi aguderlji contra Armãnjlji di bandili gãrtseshte shi vãryãreshte tu Amirãriljea otomanã nica u-criscurã natsionalizmulu armãnescu tsi ira sustsãnut di lucãrle publicate di Armãnjlji di Rumãnie.[3] Tu anlu 1917, cãndu Gãrtsie yinirã armatile italicheshte tu Protlu Polim dit Lume, unã grupã di Armãnji natsionalishci prubuirã s-adarã un stat armãnescu sutsãnut dit Rumãnie. Ma, tu sone armatile italicheshte s-turnarã shi autoritãtsle gãrtseshci agudirã pi personile aiste.[4]
Proectu aistu iarã s-turnã tu chirolu a Defterlui Polim Dit Lume dupu invazia a Axãljei pi Gãrtsii shi ira fundat Printsipatlu dit Pindu tu anlu 1941, ãncap cu patriotlu armãnescu Alchibiad Diamandi. Sh-pi ningã atsea fortsalji a Axãljei s-turnarã shi reghionlu u-luarã partizanlji gãrtseshci shi cu alantsã Armãnji tu anlu 1944.[5]
Natsionalizmulu armãnescu nai ma multu s-contsentrã Moscopole. Cu fundare-a literaturãljei armãneascã, nai ma multu tinjirlji Armãnji tsi s-dutsea la sculiile romãneshte, ahurhirã sã-scriascã ti Moscopole pi un modus di utopia, iu nai ma multu scria ti ducherle cã vreare, nostalghie icã pistipserle populare, cãcum shi traditsiile shi banã di cathi dzuã. Depresia shi nostalghia ti cãsãbãlu s-featsirã ducherle nai ma multe tu fenomenlu aistu literar armãnescu. Istoriceanlu rumãnescu Sorin Antohi spuse ti elitile armãneashte cai s-nicarã tu discursulu aistu literar armãnescu, cã au unã ducheare-nsus tsi aflarã "mushuteatsa magniteascã shi fãrã di defectu di unã cãsãbã briliantã" tsi "fatse adutseri-aminte di un cadur ca dit somnu". Fundatorlu a trendului aistu literar fu Leonida Boga, ma idhyea ashi partitsiparã shi lucrãrle al Nicola Constantin Batzaria, Nicola Caratana, Ioani Foti, Kira Mantsu shi Nicola Velo.
Azã frazã cu cai sã-spune pirifanjilje etnica a Armãnjlor easte: S-bãneadzã Armãnamea. Fraza alantã tsi easte alãvdate easte Armãnlu nu cheari.
- ↑ Nowicka, Ewa (2016). "Ethnic identity of Aromanians/Vlachs in the 21st century" (PDF). Res Historica. 41: 213–235. doi:10.17951/rh.2016.0.213.
- ↑ Crețulescu, Vladimir Constantin (2021). "Aromanian ethnicity in the accounts of British travelers through the Balkans (approx. 1800–1860)". Hiperboreea. 8 (1): 38–58. doi:10.5325/hiperboreea.8.1.0038. JSTOR 10.5325/hiperboreea.8.1.0038. S2CID 236719881.
- ↑ Clark, Roland (2015). "Claiming ethnic privilege: Aromanian immigrants and Romanian fascist politics". Contemporary European History. 24 (1). Cambridge University Press: 37–58. doi:10.1017/S0960777314000411. JSTOR 43299461. S2CID 154589916.
- ↑ Tușa, Enache (2013). "The Peace of Bucharest of 1913: Political effects and demographic realities in Southern Dobrogea". Revista Română de Studii Eurasiatice. 9 (1–2): 43–52.
- ↑ Motta, Giuseppe (2011). "The Fight for Balkan Latinity. The Aromanians until World War I" (PDF). Mediterranean Journal of Social Sciences. 2 (3): 252–260. doi:10.5901/mjss.2011.v2n3p252. ISSN 2039-2117.