Ullah millet
Ullah millet (turtseashce: Ulah milleti - milete vlãhescu, tsi poate s-achicãseascã cã populu armãnescu[1]) ira milete-ahoryea (tsi easte comunitate etnicheascã-relighiozã shi lingvisticã) tu Amirãrilje otomanã. Ira adrat di autoritãtslji ãnturtseshci ti Armãnjlji (turtseashce: Ulahlar) tu anlu 1905, cãndu s-criscu natsionalizmolu tu Amirãriljea otomanã. Sh-pi ningã atsea cã Armãnjlji Meglenits s-lugursescu cã Vlahi, nu fura bãgats tu miletea..
Istoria[alâxire | modificare sursă]
Pi 28 di Cirishar 1904, Armãnjlji cãftarã dit Otomanjljli s-hibã pricunuscuts ca milete-ahoryea dit atsea gãrtseascã, ofitsial shi legal tu amirãriljea. Idhyea-ashi cãftarã s-aibã reprezentantu a lor tu Pole shi s-aibã ãndreptu s-caftã celnitslji tu horle iu bãneadzã. Guvernulu rumãnescu le-sustsinea cãftãrle aiste shi prubuirã sã-zburascã cu Otomanjlji s-le aprucheascã. Ama sultanlu otomanescu Abdul Hamid II nu-u apruche cãftare, di ispetea cã avea gaile ta s-u tsãnã status quo pi Balcanlji shi s-nu u-chearã Machedoniea[2].
Cu niapruchearea di Otomanjlji shi opozitsia-a Gretslor contra auto-determinare a Armãnjlor ahurhi cooperatsia anamisa di Armãnjlji shi Vãryãrlji. Vãryãrlji lji-alãsarã preftsãlji armãneshjci s-u facã liturghia pi limba-a lor mas va s-alicheascã cu Exarhatlu vãryãrescu shi vãrã di Armãnjlji intrarã tu cumitagiadzlji vãryãreshci. Deapoea cu Polimlu machedonescu ãntribare-armãneascã s-featse cama importantã. Cu-atsea Amirãriljea Ghirmãneascã u-sustsãnu cãftarea-a ãndrepturlor a Armãnjlor. Cum u-vidzu atsea Abdul Hamid II cãfta di Marea Porta s- caftã solutsie a ãntribariljei armãneascã[2].
Cu-atsea pi 22 di Mai 1905, Sultanlu Abdul Hamid II inshi decretlu irâde-i seniyye ("vreare dzãsã cu zbor") cu cai a Armãnjlor lji-didea ãndrepturi a miletiljei fãrã di-ndreptulu s-aibã celnic di piste, cu tsi-u adrã miletea-armãneascã[1][3][4]. Tu decretlu, Armãnjlji nu apruchearã bisearicã ahoryea, ama avurã ãndreptu s-aibã liturghie pi armãneashce[4][5] shi s-aleagã celnitsi a horlor[4]. Pi dzua tsi yine, apofase-a Sultanlui ira spusã public. Hãbãrle s-aproachirã multu mushatã di Romanie, tu cai s-vidzu miletea-armãneascã ca un mare amintatic. Ma tu parte-a Gretslor antagonizmolu ira ahãt mare, tsi bandilji gãrtseshci lji-vãtãmarã pi preftsãlji armãneshci shi tuts scularlji tsi yinea tu sculiile armãneshte. Ashi s-fãtsea criza diplomaticã anamisa di Gãrtsia shi Romãnia[4].
Sh-pi ningã atsea tsi a Armãnjlor nu lji-si didea s-aibã bisearicã, ira ifharistusits cu situatsia tsi-u avurã. Ama tu praxa a ãndrepturlor a lor avura mare problemi. Dupu bitisire-a Polimlor balcanits Amirãriljea Otomanã u-chiru tutile locuri iu bãna Armãnjlji. Cu-atsea Armãnjlji chirurã ãndrepturle a lor shi s-fãtsea nica cama zore polimlu ti avigljare-a identitatiljei, limbãljei shi culturãljei armãneascã[2].
- ↑ 1,0 1,1 Kahl, Thede (2002). "The ethnicity of Aromanians after 1990: the identity of a minority that behaves like a majority". Ethnologia Balkanica. 6: 145–169.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Arslan, Ali (2004). "The Vlach issue during the Late Ottoman period and the emergence of the Vlach community (millet)". Études balkaniques (4): 121–139.
- ↑ Kahl, Thede (2003). "Aromanians in Greece: Minority or Vlach-speaking Greeks?" (PDF). Jahrbücher für Geschichte und Kultur Südosteuropas. 5: 205–219.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Motta, Giuseppe (2011). "The Fight for Balkan Latinity. The Aromanians until World War I" (PDF). Mediterranean Journal of Social Sciences. 2 (3): 252–260. doi:10.5901/mjss.2011.v2n3p252. ISSN 2039-2117.
- ↑ Demirtaş Coşkun, Birgül (2001). "The Vlachs: A Forgotten Minority in the Balkans". Ankara Papers. 1. Frank Cass: 1–68. ISSN 1474-7782.