Avdhela
Avdhella icã Abela (pi gãrtseashce: Αβδέλλα) easte unã hoarã shi comuna tu reghionlu di Grevena, Machedonia di Ascapitatã, Gãrtsia. Easte hoara-armãneascã di sezona pi muntile Pindu pi nivel di 1250–1350 metri. Populatsia a hoarãljei vearã easte 3000, ma iarna bãneadzã mash ãndao oaminji. Tu ãnreghistrare di 2011 aclo bãnara 280 di-oaminji.[1] Easte loclu cunuscut ca aclo s-aflarã Fratslji Manachia. Suprafatsã-a comunãljei easte 43.243 km2.[2]
Istoria
[alâxire | modificare sursă]
Nu sã-schie cãndu s-fundã Avdela. Tu ahurhitã, familiile armãneashti adrarã locuri di bãnari a lor, tsi deapoea s-ligarã shi s-adrã unã hoarã - Avdela. Crishcearea a loclui ira ligatã cu lucru cu tutiputã tsi u-condutsira Armãnjlji. Di ispetea-a climáljei cama bunã, Armãnjlji u-mutarã hoarã di "Fantines" tu loclu iu s-aflã azã.
Tu chirolu a Imperiiljei Otomanã, Avdela ira tu Caza di Grevena, Sangeaclu di Serfige, Vilaetea di Bitule.
Protã sculie armãneascã (sustsãnuta di Rumãnie) tu Gãrtsia di azã ira adratã Avdela tu anlu 1867 di avdileanlu Apostol Mãrgãrit.[3]
Vãrã di autorlji spun cã Avdela ira tsentru a minariljei rumãneasã tu ahurhitã a secului XX, ãn cap cu persoani ca Apostol Mãrgãrit. Di-atsea ispete Xumedru 1905 hoarã ira arsã di andartsãlji gãrtseshci.[4] Tu Polimlu Machedonescu celnitslji ca Zisis Verros s-ampulisirã ti cauza gãrtseascã.
Defthera ardeare-a hoarãljei ira pi 14 Alunar 1944 di partea a natsishcilor ghirmãneshci cãndu s-turnarã.
Armãnjlji dit Avdhela
[alâxire | modificare sursă]Avdiljotslji nai ma multu lucrã cu tutiputã, di cai nai ma mãrlji chihãiadz furã: Badralexi[5], Papahagi, Exarhu, Civica, Zarma, Giuvara, Toli, Barcu, Cialera, Caraiani, Docu, DInca, Tuvala, Baludima, Carcabesh sh.a. Tu chirolu-a satraplui Ali Pãshe di Ianina, tu anjlji 1775-1821 ãn cap cu celniclu Badralexi multu di taifile fudzirã tu cãsãbãdzlji di anvãrligã: Veria, Neagusta etc. Dupu-atsea Armãnjlji fundarã nao hori: Marusha, Selia, Volada, Xirolivadi sh.a.
Alantã grupã fudzi deadun cu taifile a Fãrshãrotslor pi pãdurle di Ohãrda, Resna iu adrarã Cãlive.
Easte cunuscutã cã Avdiljotslji u-scoasirã dit hoarã Cozma Etolu cai vrea s-lã facã Grets.[6]
Bãnãtori
[alâxire | modificare sursă]| Anlu | Bãnãtori[7] |
|---|---|
| 1928 | 86 |
| 1940 | 424 |
| 1951 | 6 |
| 1961 | 2 |
| 1971 | 4 |
| 1981 | 360 |
| 1991 | 130 |
| 2001 | 448 |
| 2011 | 280 |
Oaminji cunuscuts
[alâxire | modificare sursă]- Ioan D. Caragiani (1841–1921), folcloristu shi traducãtor armãnescu
- Ianachia shi Milton Manachia (1872–1954 shi 1882–1964), pionerlji di fotografia shi sinema armãneshci
- Apostol Mãrgãrit (1832–1903), educator shi activistu armãnescu
- Pericle Papahagi (1872–1943), istoricean shi folcloristu armãnescu
- Tache Papahagi (1892–1977), folcloristu shi lingvistu armãnescu
- Nushi Tulliu (1872–1941), poet shi prozaistu armãnescu
- Zisis Verros (1880–1985), celnic gãrtsescu a Polimlui Machedonescu
Vedz shi
[alâxire | modificare sursă]- Proiectulu Avdhela, biblioteca dighitalã armãneascãshi initsiativa culturalã tsi u-are numã di cãsãbãlu Avdhela. Ti jale biblioteca nu functsioneadzã.
Referentsã
[alâxire | modificare sursă]- ↑ Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. ΜΟΝΙΜΟΣ Πληθυσμός (pi gãrtseashce). Institutsia ti statistica di Gãrtsia.
- ↑ "Ãnreghistrare-a populatsiiljei shi a cãsurlor 2001" (PDF) (pi gãrtseashce). Slujba di statisticã di Gãrtsie. Arhiva di orighinalu (PDF) pi 21 Yizmãciunji 2015
- ↑ Ласку, Стоjка. Од историjaта на ароманскиот печат во Македонија. Списаниjата "Братство" и "Светлина", Скопје 2007, с. 122
- ↑ Христо Силянов. "Освободителните борби на Македония", том IІ, стр.264.
- ↑ Cama multu ti aistā taifā scrie tu carte al Iotta Naum Iotta: Hronica a Badralexadzlor (PDF), Unia ti cultura-a Armānjlor dit Machidunii, Scopia 2002
- ↑ Вангел Ј. Трпковски - Трпку, Власите на Балканот, Здружение пријатели на Власите од родниот крај ПИТУ ГУЛИ, Скопје, 1986, p. 112-113, COBISS MK ID: 1004353
- ↑ Επίτομο Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδος (Dictsionar gheografescu ali Gãrtsie), Μιχαήλ Σταματελάτος, Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου, εκδ. Ερμής, Αθήνα 2001