Sari la conținut

Shtip

Di Wikipedia, Entsiclopedia liberã
Shtip dit adzã- una perspectiva dit aer

Shtip – cãsãbã tu partea di data tu Republika Makedunia, arãspãnditu tu valea ali arãulu Bregalnitsa. Dupu tsenzuslu dit anlu 2002, cãsãbãlu numira 40016 (43625 cu Novo Selo) banatori shi este ma marle cãsãbã tu Makedonia di data shi a shaptea cãsãbã di mãrime tu tuta Makedonia. Shtip easte shidintsa di Comuna di Shtip shi centru di Regiunea dit Data. Shtip easte un di ma vecljilj cãsãbadz tu Makedunia. Anlu 2008, sfãntul Ayiu Nicola fu proclamat ti avigljãtor a cãsãbãlui.[1]

Isturii

[alâxire | modificare sursă]
Armã al Shtip

Tu documentile scriate, numa Astibo easte anãfirsita (adusa a-minte), ti prima oara, tu seculul 3 ninte di Hristolui, di la partea a hroniclui antic Polien, cari spune cã tu arãulu Astibo (Bregalnitsa di azã) furã ãncurunats amirãrlji paionits. Alecsandru atsel Protlu, amirã dit Makedunii, apropea la 360 anlu ninte Hristolu, ul anectã aesta teritoria la amirãria makedono-antica. Shtip s-adutse aminte tu seculu prot di eta Hristolui, tu kirolu al Tiberius (14-37 anlu), amirãlui Roman, ca un cãsãbã paionic cu numa Astibo shi s-adutsea aradã di cãsãbadzlji di ma mare simasii shi mãrimea di alantsãlj cãsãbadz veaclji paionits tu Makedonia di data. Oaminlji di shtiintsã ul localizedzã Astibo tu area di cama veclja partea al cãsãbãlu Shtip di azã, pi vãljurli dit data miguliljei Isar shi locurli Star Konak, Tuzlia, shi Gorno Maalo. Cãsãbãlu easte ansimnat ca bãnãtoria (населба) shi tu Tabula Poitingemiana (harta antica di seculu 4.), ca un punctu di stamatasire an calea Stobi-Pautalia(Kiustendil)-Serdica(Sufia)[2].

Shtip tu bitisita dit seculu XIX

Tu kirolu di anticã amãnatã shi tu ankisita di kirolu di Vizantia, cãsãbiciulu eara cunuscut sum numa Stipeon icã tu eta dit measi, apropea seculi shase shi shapte, lu poartã numa di azã Shtip. Tu bitisita dit seculul patru shi tu tutlu secul shapte, anda Avarlji shi Slavlji anãkisira peninsula Balcanica, gogiea di cãsãbadzlji fundats tu kirolu di antica shi Vizantia furã arãkits. Ashi fu shi cu Stipeon. Shtip exista shi tu Amirãria al Samuil, kirolu anamisa di anjli 976 shi 1014 shi deapoia fu arãkit di partea Vizantsãlor. Tu seculu 9, cãsãbãlu cadzu tu puterea Vãrgarlor, a dupu Alumtatorlu la Velbujd (Kiustendil), Shtip cãdzu sum iurisdictsii al srbescul suveren Stefan Decianski.

Kirolu Otoman

[alâxire | modificare sursă]

Anlu1395, Shtip cadzu sum iurisdictsia Otomana shi fu kazã, una parte di sangeaclui dit Kiustendil. Dit atumtsea pãnã seculu 17., are multu putsãni scriate documente ti mira a cãsãbãlui Shtip.

Pazarea shi sãhatea tu ankisita di seculu XX

Tu ankisita di seculu XVI, cu incvizitsii espanjola, mare numir di Uvrei Sefardits fudzira pi teritoria Amirãrialjei Otomana, shi una partea di nãsh loara calea cãtrã la Shtip, tsi poate sã veadã di izvurile scrise turtseshtsã di la anlu 1519. Atumtsea Shtip bana 38 familii uvreshti icã 200 di oaminj.[3]

Tu unu documentu di la anlu 1620, cãsãbãlu easte adus aminti ca centru di episcopat, a tu anlu1661 pitu cãsãbãlu Shtip tricu cunuscutlui scriitor urdinator Evli Celebi. El ti cãsãbãlu ãngrãpsi[4]:

Mãghulã Isar tu ankisita di seculu XX

" Shtip easte shidintsa a giudicãtorlui cu una tsitatea pi mãyulã tsi-lj lu tsãnea gardul. Tu cãsãbãlu are geamii, hamãmuri, un mare sarai ti cãrvãnj shi un njic arãu. Evli Celebi scriã cã Shtip avea 2240 cãsuri, 24 geamii, shapti techadz, shapte hãnuri, dao hãmãmuri un sarai ti cãrvãnj, unãsprã mectebi shi una medresa. Tu cãsãbãlu fu pãzarea avuta cu 450 di duyãnj di zãnatceadz shi di emburi, cu bezistenu ãmplin cu pãrmathia cu mare valoarea di tute shapte pãrtsã dit lumea"[5].

Conzulul Ghalikescu Bojur are ãnsemnata ca tu cãsãbãlu, la anlu 1800 avea di la trei pãnã la patru njilje di banator[6].

Tu anlu 1689, tu kirolu anda era polimlu anamisa di Austria shi Turkia, Shtip fu anãkisit di Austroungarlji, ma anlu 1691 iara fu deadaura anãkisit di Turtsãlj. Tu kirolu di aestu polem, mare parte di Shtip fu surpat.

Cãndu intra tu cãsãbãlu, Alumtatorlji sum comanda al generalui Picolomini, prota tsi featsirã li arãkira banatorlji shi deapoia ul apreasira.

Dupu aista tranjipsire, Shtip nu putu s-ascoala pãnã la seculu XIX dupu tsi iara s-toarna tu lutseafirlu dit ma nãinte. Cunuscutlu balkanologu dit Frantsa Ami Bue (1794-1881), ãl vizitã Shtip tu mesea dit seculu XIX shi spuse cã easte un cãsãbã hrisusit, cu apropea 20 000 di bãnãtori, cari ma multu dit giumitatea eara crishtinj. Un cãsãbã cu una ciarshii arhundã, cu mushate giamii, multu shoputi publitsi shi aclo nãinti. Tu kirolu atsel Shtip eara un centru cultural shi economic tu Makedunii dit Data. Avea multu zãnãiatciadz cari lucra cu keali, adra paputsã, avea zãnãetciadz cari lucra cu amalãmã, alti adra talari shi multu alti meserii. Shtip avea shi mare emburlãki cu afhioni shi avea zãnãetcii ts ãl spãstrea pirpiruna[7].

Anlu 1830 eara disfapta prima sculia pi limba slava shi anlu 1868, di partea al Iosif Kovacev (1839-1898 ) eara disfapta prota sculia ti dhascalj. Niscãntsã anj ma amanat, la anlu 1872, ahurhi cu lucru prota sutsata ti dyivãsire " Deiatelnost ". Tu ascãpata secului XIX, di la anlu 1894 pãnã la 1896, tu sculia adrata Novo Selo ca dhascal lucra Gotse Delcev, un ideolog cari s-alumta ti una minare natsionala shi trã libertatea dit Turkii[8].[9]



Polimi Balcanici shi Polimlji Mundiali

Tu kirolu di Polimli dit Balcan, reghiolu di Shtip eara ocupat di armatiile ali Vurgaria shi Sãrghia ashi cã sinirlu icã linia ti demarcarea anamisa di daule armate eara trapta pisti arãulu Bregalnitsa, ashi cã Shtip shi hoarile di stãnga partea di arãulu eara sum ocupatsia vurgareascã, a teritoriile di nandreapta di arãulu eara ocupats di la Sãrghii.

Mira idyia lu stihisi populul dit aeshtsã pãrtsã shi tu kirolu di Protlu Polem Mundial. Anamisa di 58000 di suldats cari eara mobiliziats di tuta Makedunia, avea shi multsã di Shtip cari loara partea pi multu alumtãri cum suntu: Crivolac anlu1915-1916, Dobrugea anlu1916 shi Sinirlu machedonichescu di la anlu 1916. Anamisa di aeste lãhtãrii tsi li aduse Protlu Polim shi multe lãngoari mulipsitoari furnjisira ashi cã malaria, tifus, hulerã, influentsa hispanicã.

Statsiunea Shtip

Tu ankisita di Doulu Polem Mundial, dzua 6.di avril, anlu1941 Shtip fu bombardat di ghermanikeshtili aeroplanj cari azbuirara di bazile dit Vurgarii. Eara pugudita sala dit adrarea fiscultura ( Sokolana) iu eara statsionats dao ciete di soldats ali Amirãria Yiugoslavia, deapoia loclu tsi ãl angãna Isar shi tute cãsurlji di anvãrliga ashi cum shi spitalja dit cãsãbãlu[10]. Pi 7 avril anlu 1941 tu cãsãbãlu intrã una formatsia di soldats ghermanadz, a dzua 18. dit avrilu idyiulu an, di la partea Ghermanadzlor, la eara lipsita a Vurgarlor s-intrã tu Makedunii cu armata alor[11]. La 26 avril anlu1941 Vurgãrlji ul aputrusira Shtip shi conducara puterea a lor arãkiteascã. Uvreilji di Shtip ( 551 membri di la 131 familia ) la 11 di martsu anlu1943 furã egzilats tu conts-lager Treblinka, iu fãrã di altu tuts eara vatãmats. Mash shapte ishi putura s-ascapã di moartea. Diunãoara dupu deportarea Uvreilor, fashistsãlj lu surparã mãhãlãlu alor, cari s-afla tu centrul singur di cãsãbãlu, u surpara shi sinagoga, sculia shi alti obiecti[12] [13] Anlu 1944, 8li di Sumedru Shtip fu liberat di partea ali alumtatorlji ti libertatea cari s-alumta contra fashizmolu. Partea loara apropea 2000 di soldats, alumtator. Tu kirolu di ocupatsia 814 banatori sh-lj kirura bana di cari 88 tu polemlu, atselj cari deadira keptul contra fashizmolu.

Gheografia

Locatsii ali Comuna Shtip tu Makidunii

Shtip s-aflã tu mesea-partea di Makedunia di Data. Ashtirnat este pi 13,5 km shi s-aflã pi analtsime di 300 di metre pisti nivelul dit amare. Cãsãbãlu este ampãrtat tu cama multu mãhãladz, cum suntu Levatsite shi Desnatsite cari suntu arãspãndits pi stãnga shi ãdreapta parte dit njiclu arãu Otinja, tu alui parte dit ãnsus. Shtip s-aflã anamisa dit ohturlji Isarot, Merite shi Cumlacot. Arãulu Otinja cari este mash 3 km lungu,treatse pitu centrul dit cãsãbãlu shi lu anparta pi dao pãrtsã. Anaghiore(tut ashi), shi arãulu Bregalnitsa s-tradze pi ninga di Shtip. La Novo Selo, la ascapitata dit cãsãbãlu, arãulu Otinja s-vearsã tu Bregalnitsa. Novo Selo este una parte di Stip tsi s-aflã la sud(not), tu arãstoacã ali Bregalnitsa, trãsh sum Isarot, pi calea tsi neadzi ti Radovish. Ma-nclo dit Novo Selo s-aflã Kejovitsa Maalo icã Mãhãlãlu Kejovitsa, iu suntu izvurlji di apã caldã cari ãlji cljamã Lãgi. Caldureatsã ali apilji agiundze dit la 58 pãnã la 62 graduse[14].

Mãhãladz

Centrul este ashtirnat di la centrul economic pãnã la bisearicã. Isarot este un mãhãlã tsi este arãspãndit pi anifurlu dit maghula Isar. Ma multsãlj dit banatorlji dit mãhãlãlu Radanschi Pat suntu ghiftsã. Alti cama veaclji mãhãladz suntu: Star Konak, Cadidere, Tuzlia, Gorno Maalo shi Novo Selo.

Di cama nãili mãhãladz cari suntu adrati dupu Polemlu Mundial II s-aleg: Osmi Noemvri, Senjac, Prebeg, Duzlak, Peltekovo Imanje, Babi, Levatsi, Desnatsi, Makedonca, Balcansca, Suitlac, Aftocomanda, Prolet, Jeleznicica shi alti.


Populatsia

Dupu tsenzuslu di anlu 1519 cari fu tu Sangiaclu dit Kiustendil, Shtip anumira apropea 2.700 di banatori icã 201 familia ãnturtãhãlãseasca, 6 mãhãladz di crishtinj cu 333 di familii shi un mãhãlã di uvrei cu 15 di familii. Anlu 1797, Shtip anumira 3.000 di bãnatori, a anlu 1807 dublu.

Anlu 1837 tu Shtip bãna chiola 17.000 di oaminj, a anlu 1899 avea apropea 20.900 di banatori.[15]

Dupu tsenzuslu dit anlu 2002, cãsãbãlu Shtip (fãrã Novo Selo) anumira 40.016 di banãtori. Deadun cu populatsia di Novo Selo, numirlu di banãtori easte 43.652, di cari 38.323 (87,85%) suntu Makedonji-slavi

Grupi ethnici

Dupu tsenzuslu di anlu 2002, cãsãbãlu Shtip (deadun cu Novo Selo) anumira 43.652 banãtori shi easte tu grupatsii di cãsãbadz di mesea tu marimea shi easte a shaptea cãsãbã tu marime tu Republica Makedunii.[16] Tuts banatori di Shtip s-aleg dupu ethnia. Ashitse, 38.323 ( 87,79%) suntu Makedonj slavi, 887 (2,01%) suntu Turtsã, 2.184 (5%) Ghiftsã, 12 (0,03%) Arbineshi, 1727 (3,96%) Armãnj, 272 (0,64%) Sãrghi, 11 (0,03%) Boshnjats shi 246 (0,56%) alti.[17]



Limbile tsi suntu zburate tu Shtip suntu: limba makedono slava 38.846 ( 88.99%), limba turtseascã 1825 ( 4,18%), Armãneashte 1.431 ( 3,28%), limba ghifteascã 1.146 (2,63%), limba sãrbeascã 214 (0.49%), limba dit Bosna 5 (0,01%), arbinisheascã limba 4 (0,015), alti 181 (0,41%).

Relighia

Tu Shtip suntu aprukeate cama multu grupe relighioase.

Crishtinj ortodoxshi are 39.127 (89.63%)

Muslimanj 3.145 (7.20%)

Crishtinj catolits 74 (0.17%)

Protestantsã 5 (0.01%)

altsã 1.301 (2,98%)

Economii

[alâxire | modificare sursă]

Dupu Doulu Polem Mundial Shtip criscu tu un centru ti industria ti textil tu Makidunii cu 60 confectsii iu lucreadzã aproapea 6000 di lucrãtori.

Ashi, tu anlu 1952 ankisia s-lucreadzã fabricã ti textil " Makedonka", cu 60 lucratori, mash trei anj cama amanat, aestu numir sã sculã pi 1.224 lucratori. Anlu 1987, cãndu fabrica eara tu chipita di aljei egzistarea, numira 5.900 di lucratori, cu tsi "Makedonka" s-featse cã un semnu ti pricunushtire ali industriiljei tu Shtip. Anlu 1962 s-fundã nica una fabricã ti stranje ti alãcsire-"Astibo", cu 119 di lucratori. Anlu 1972 tu fabrica "Astibo " lucra 2000 lucrãtori, a anlu 1987 avea 4.800 di lucratori.[18]

Shi azã industria ti textil easte un stumbu tu economii di Shtip ashi cã tu anlu 2011 tu industria ti textilu lucreadzã 5.610 lucrãtori tsi easte 40% di tuts lucrãtori tu Shtip ãntregu. Dupu aspardzearea ali SFRY, ghigantili di vãru kiro , "Makedonka" shi "Astibo" shi elj s-asparsirã shi dit nãsh azvumura multe nale njits shi particulare fabrits ti textil, Apropea 58. Nai ma cunuscute suntu: "Semak Fashion Company", "Textail Logistic Macedonia"," Albatros", "Mavis", "Modena", "Gratsia" shi alte.[19]

Shtip are shi developatã industria ti paputsã cu nai ma marea fabricã ti paputsã " Bargala". Are sh-andau cama njits firmi ti adrarea paputsã. Di alantile lumãki industriale ma developate suntu industria ti hranã, telecomunicatsiunea, ti adrarea cãsuri shi cãljuri, ti adrarea yin shi aclo nãinti.

Are shi andaoa hoteli cum suntu: " oaza", "Izgrev", "Garni", "Kim", shi "Vago". Tu aestu contecstu di turizmolu ahãrdzita easti s-adutimu amintea shi lucrarea ali banja "Kezhovitsa". Tu Shtip ãnregistrate suntu apropea 4.387 di firmi. Cama mãri shi cunuscute suntu:[20] [21]

Fabrica ti untulemnu "Brilijant"

Tselarlu ti yin "Ezimit"

Tselarlu ti yin "Imaco"

Fabrica ti biuturi nialcoholi "Sinada"

Fabrica "Makpromet"

Fabrica ti paputsã "Mar Eva Mar"

shi multi alti


Cultura, sport, educatsii shi administratsii



Cultura


Anlu 1924 ti prota oara tu Makedunii, s-dizvãrtã una opera. Atsea eara opera " Paljaci" cari tu redactsia al cunuscutlui mizcologu di Rusia Sergei Mihailov eara bagata pi sciena Shtip.

Di la anlu 1989 pãnã adzã, Ximedru easte measlu cãndu tu Shtip s-dizvãrteashte festivalu ti muzica contemporara, cunuscut ca "Makfest" . Tut ashi , di la anlu 1987 tu cãsãbãlu ca una di ma interesantile manifestatsii easte shi festivalu "Veara Culturala di Shtip", ( Shtipsko Kulturno Leto ). s-dizvãrteashte di la Alunaru pãnã Augustu tu centrul cultural "Atso Shopov". Festivalul ti giez muzicã " Astibo" easte organizat cathi an tu comuna a tinjirlor. Tu sonea, cathi an , la 8 Ximedru ,s-dizvãrteashte manifestatsia gastronomica "Pastrmailiada".[22]



Cama importante institutsii culturale tu Shtip suntu:[23]

Museulu

Teatrul popular

Biblioteca natsionala shi universiteta

Centru ti cultura "Atso Shopov"

Casa a tinjirlor

Galeria ti artã "Bezisten"

Arhivlu di stat


Muzeulu easte fundat anlu 1950 ca una institutsia di cãsãbã, a anlu 1953 criscu tu Museu di tuta regiunea di Shtip. Tu alui domenu are cama multu colectsii shi fonduri di arheologia, isturii, ethnologii shi artã contemporara makedunikescã. Tu complexul a muzeulu Anevi-Gocievi easte astãsita expozitsii arheologica cu pisti 1200 di exponati di chirolu neolit pãnã la seculu XVIII.[24]

Teatrul al populor ankisi cu lucru anlu 1951 shi protslji redactori eara dhascalji cari adra spectaculi cu elevlji alor. Di atumtsea pãnã adzã teatarlu are adrate pisti 300 di premiere shi pisti 5000 di spectaculi reprizate. Ansambul a teatarlui are vizitata pisti 100 di cãsãbadz tu Makedunii shi tu xeani, a spectaculile lji au vidzuta pisti un milion di mutritori.[25]

Biblioteca natsionala shi univerziteta "Gotse Delcev" tradze ãrãdãtsinjlji dit anlu 1872, cãndu esnaflji dit Shtip cu agiutorlu alor di donare cãrtsã di alor biblioteke personale, lu agiutara disfatsearea ali casa ti dhyivusire " Dejatelnost". Anlu 1941. ãlu bãgarã numa " Gotse Delcev", shi anlu 1946 ãncriscu tu una biblioteca moderna cu numa Biblioteca al populor " Gotse Delcev", cari di la anlu 2003 lucredzã cã una institutsii natsiunala. Tu structura ali ashtiljei biblioteca lucredzã clublu literar "Scãnteaua", ashi shi sala ti dhyivusire Yalikescã tu una colaboratsiunea cu Centrul cultural Frantsuzescu dit Scopia.[26]

Centrul cultural "Atso Shopov" easte adrat anlu 1979 shi are 3100m², di cari 410 m² pricad tu partea di stsena. Centrul are una mare sala cu 615 di scamni shi una njicã sala cu 120 scamni.Tu structura a Centrului ti cultura suntu activi: Studio ti drama, studio ti artã shi Orkestrul di harmonicã. Cathi an Centrul easte nicukir la apropea 130 di evenumenturi culturali di domenlu ali muzica, artã, literatura shi cama tribune shi aclo nãinte. Nai ma cunuscute manifestatsii traditsionali cai suntu tu organizatsii ali Centrul suntu: "Doxa a poetlui" bienale ti cundiljusire(zugrapsire), Festivalu "Macfest" shi alti.[27]

Sport

[alâxire | modificare sursă]

Shtip are un club ti futbal - "Breggalnitsa" shi stadiumlu a clublui easte cu capatsitet di 6000 di mutritori. "Bregalnitsa" easte fundat anlu 1921. Shtip are shi alti cluburi ti futbal cum suntu "Babi" shi "Astibo". Altu club easte shi clublu ti basketbal "Gotse Delcev". Tu Shtip activi suntu shi clublu apehlivanlor, "Balkanets", cari are amintata multe trofei, clublu ti box "Bargala", clublu ti ping-pong cari easte club ali Univerzitatea "Gotse delcev" shi aclo nãinte.[28]

Educatsii

Cãsãbãlu are tsintsi sculii primari:

SP "Slavejko Arsov"

SP "Dimitar Vlahov"

SP "Vancio Prke"

SP "Tosho Arsov"

Are shi shase liceiuri:

Ghimnazia "Slavcio Stojmenski"

Sculia ti medicina "Iane Sandanski"

Sculia ti electrotehnicã shi sculia ti mayirii "Kole Nehtenin "

Sculia ti textil "Dimitar Mirsaciev"

Sculia ti muzica "Serghei Mhailov"

Sculia ti ficiori cu vãrã niputeari(handicap) "Iscra"

Anlu 2007 tu Shtip eara disfapta shi ãnkisi cu lucru a patrua Univerzitatea tu Makedunii- Univerzitatea "Gotse Delcev". Univerzitatatea aesta la anlu 2012, conzistedzã di 13 facultati cu apropea 16000 di studentsã. Sum aumbra dit univerzitatea lucreadzã aesti facultati: Facultatea ti shtiintsã naturali shi tehnica, Facultatea ti shtiintsa educativi( facultatea di pedagoghia), Facultatea di filologhia, Facultatea ti agricultura, Facultatea ti informatica, Facultatea ti juridistica, Facultatea ti economii, Facultatea ti musica, Facultatea ti medicina, Facultatea ti tehnologia, Facultatea ti electrotehnica, Facultatea ti machine shi Facultatea ti turizmu shi biznis logistica. Sum bratslji ali Univerzitatea s-aflã shi mam multi institutsii shi centuri: Centrul ti colaborarea anamisa di univerzitãtslji, Centrul ti anvitsare electronicã, Centur ti developare shi cariera, Centru ti relatsiile publici, Centru univerzitar ti sport chi cultura, IT centru, Institutlu ti arheologia shi isturii, Institutlu ti gastronomia shi dieteticã shi Institutlu ti informaticã.

Ca naimare cãsãbã, a di priuna shi centru dit Makedunii dit data, Shtip easte shidintsa ali Casa gudicara Printsipala shi di Apelatsii

Arma "Ayiu Nicola"

[alâxire | modificare sursă]

Doxa a sfãntul ayiu Nicola, cari este proclamat ca avigljator al Shtip, anlu 2008 , anãkisi una traditsii, a oaminjlor cari au data contributsii ti cãsãbãlu di iu trag arãdãtsina, shi di tuta regiunea di anvãrliga, s-lj si da Arma "Ayiu Nicola". Oaminj a curi la este data aesta pricunushtirea suntu:

Arhiepiscoplu dit Ohrda shi Makidunikescu Stefan

Mitropolitlu Ilarion

Sashko Kedev

Metodi Cepreganov

Srgian Kerim

Nikola Gruevski


Monumenti culturali shi istoritsi


Tsitati Isarot este semnu principal ali Shtip di iu s-veadi una panorama mushata pi tutlu cãsãbã. Tsitati s-aflã pi mãyulã tsi ãl poarta idyia numa shi este 120 di metre pisti punctul iu arãulu Otinja s-vearsã tu Bregalnitsa. Pi ohtul s-aflã monumenti dit kirolu di la seculu 2. pãnã la seculu 6. Are armash

shi cumats di vãrã bazilica dit kirolu dit seculu 6. Tu alumtãrlji tsi li avea amirãlu di Vizantia, Vasili al Doilea, el ãl arãki tsitatea cari atumtsea ãl purta numa Stipeon. Cãndu Shtip cãdzu sum Turtsãlj, tu kiro di naiputsãn di daosute di anj, tsitate eara ufilisita ca bilekea turtsescã.

Ashi cum ãl videmu tsitatea dit adzã tradze arãdãtsina dit seculu 14. Tsitati eara di dao pãrtsã. Una parte, cu lundzime di vãrã160 di metre shi lardzime di 20 metre, eara castelu shi nica una parte economicã cu lundzime di 250 di metre shi lardzime di 50 di metre. Anlu 2009, developati suntu 30 di metre lungu tunel tsi sã dutse di la arãulu pãnã la chipita di mãyulã. Cu aesta developare sã martirisedzã leghenda cã Shtip eara anãkisit di osmanliili pritu un tunel nicunuscut cari tritsea sum Isarlu. Dupu spunerea al Evli Celebi tu alui memoari, cum shi similar are spusa shi Giagi Kalifa cã tu seculul17, Isarlu eara ermuxit.[29]



Cula-Sahatea di Shtip probabil easte adrata anvãrliga di anlu 1650, shi astãdz ea este un monumentu cultural sum protectoratlu di kivernisa. Dealihea sahatea di cu prota eara una cula cari eara sculata tu atsel kiro shi tu atsol loc ta sã lu aveagljã tutiputa a vãrnui bei turtsecu a curi numa nu putem sã lu shtim.

Di cu prota cula avea njits firidz di iu arca tufeki shi unã balconea strimta, a una suta di anj ma amanat eara bãgatã sahatea. Anlu 1934 una partea di cula eara surpata.[30]

Geamia ali Medin Pasha s-aflã pi un ohtu, pi partea di not di arãulu Otinja. Adrata este anlu 1882 pi loclu iu s-afla biserica crishtineascã, Ayiuiljao Prufitlu. Idyiulu an bisearica eara surpata di Turtsãlj shi pi thimeljurli di bisearica eara fapta giamia. Bisearica eara cunuscuta ca Biserica ali papa Steriu, mutata di Konstantin Deianovici anlu 1381.[31] Pi ninga di giamia s-aflã groapa al pãshãlu Husa Medin.

Tu chentrul di Shtip s-aflã Bezistenlu. Ma nãinte aestu obiect eara una pazare anvãlita ma astãdz easte una galeria di arta. Nu are informatsii egzacte cãndu easte mutat Bezistenlu ma sã pare cã tradze alui arãdãtsina dit seculul 16. icã seculul 17. Tu kirolu di polemlu anamisa di Turkia shi Austria eara surpat. Adrat este di vãrtoasa kiatra shi tu analtsimea are trei pãrtsã di cari ultima analtsimea este una cupola. Anuntru are trei udãdz shi una mare cupola, a pi stiznjilj are njits firidz.[32]

Puntea al Emir Kiuciuc Sultan s-aflã tu intrata a cãsãbãlui, adrat este anlu 1672. Tu kirolu di Protlu Polim Mundial, pisti puntea singura tritsea sinirlu tsi ãl ampãrta cãsãbãlu pi una parte sãrbeascã (ãndreapta parte di Bregalnitsa) shi parte vãrgareasca (stãnga parte di Bregalnitsa).[33]

Tu Novo Selo, tu uborlu ali biserica St.Maria, este localizata sculia iu di la anlu 1894 pãnã la anlu 1896 dhascal eara Gotse Delcev. Azã sculia easte renovata shi aclo s-aflã rectoratlu ali Universitatea "Gotse Delcev". Pi una stizma di sculia, atsea cari easte ashutsata cãtrã la biserica, are un reljef ca suveniri al Gotse Delcev.[34]

Tu Shtip are shi monumenti di cama nãu kiro. Un di atselj easte Monumentul Memorial ti alumtãtorlji tsi kirura bana tu Polemlu al Doilea Mundial. S-aflã la partea di data al Isarot. Monumentul easte adrat anlu 1974, di arhitectul Bogdan Bogdanovici. Apropea di casa iu s-afla muzeulu este localizat Monumentul a Uvreilor, mutat anlu 1985 ti adutseare aminte al Uvreilor cari eara deportats tu conts-lagerile. Monumentul este di artistul Metodi Andonov. Shi tu sone, doxea al soldatslor cari dedira bana tu polemlu di anlu 2001,monumenti mutati are tu loclu cljimat Suitlic shi tu uborlu di casarna di Shtip.[35]

Bisearits[36]

Tu Shtip shi ãnvãrliga di Shtip suntu registrate pisti 300 di bisearits, a pirifanja a cãsãbãlui easte Bisearica " Ayiu Nicola" iu s-aflã shidintsa ali Eparhia di Bregalnitsa. Bisearica easte adrata di Andrea Damianov pi loclu iu s-afla una cama veaclja bisericã di la anlu 1341. Dupu scriarea tsi s-aflã pisti intrata printsipala, bisericã fu completata shi adrata la 10 di Mai anlu 1867. Nuntru este pozitsiunat multu avut iconostas cu multe ahãrdzite icoane.

Pi iconostaslu printsipal are 67 icoane , a pi iconostalu di partea di nord are 16 icoane.Nai ma multu di icoanile suntu zuyrãpsite anlu 1890 di partea al Dimitar Papradishki. Anlu 1990 tu udãdzlji di bisericã easte disfapta una galeria ti icoane zugrãpsite di cunuscuts zugrafuri di kirolu anamisa di seculile 17. shi 19. Tut ashi tu galeria aesta minate suntu multu cãrtsã veaclji, crutsuri dit asime, scafe ti fatseare adetslji dit bisearicã, curunj ti ãncurunare, shi alte lucre cu simasii sacrala. Tu partea di not di aesta galeria are 29 icoane di seculul XVIII shi s. XIX zugrãpsite di : Giko di hoara Osoj, Constantin shi Petre Novev di Tresonce, Krste Zugraflu di Veles shi altsã. Tu partea di ascapitata di galeria are 32 icoane di seculuXIX, zugrapsite di Danail Kotsev di Shtip shi di alti zugrãfuri. Tu partea di nord di galeria s-aflã31 icoanã adrate di Petre Novev, Isaia Debarlia, Konstantin Andonov sh-altsã.[37]



Bisearica Ayiu Spas este localizata di stãnga partea di arãulu Otinja. Sã mindueashte cã este mutatã di voivoda Dimitar anlu 1369. Protile freski cu cari fu zugrapsitã aesta bisearicã nu mata suntu sãstsãnute shi deadaora eara zugrãpsitã anlu 1601 di partea a zugraflui Iovan.

Bisearicã Stã Maria este nai ma mushata bisearicã di opuslu al Andrea Damjanov, localizata este Novo Selo, shi cum sã spune fu adrata 31 di anj. Tu intrata di partea di not, pisuprã, are un semnu di cari putemu s-anvitsãmu cã bisearicã fu renovata anlu 1850. Are un mare iconostas cu 90 icoane. Anlu 1972 tu bisearicã este adrata una galeria ti icoane shi nãsa anumira 132 di adãrãminturi di artã adrati anamisa di 1861 shi 1866 anlu di zugraflu Stanislav Despotoschi dit Samocov.[38]


Bisearicã Ayiu Arhanghiel Mihail s-aflã pi calea tsi sã dutse cãtrã la Isarot. Mutata easte tu prota giumitatea di seculu 14 di iyumenlu Hrelja icã anlu 1334 eara alikita la Hilandar di partea al amirãlu Dushan.[39]

Bisearicã Ayiu Joan este localizata pi ãndreaptã partea di arãulu Otinja, mutata anlu 1350 cu agiutor di Jovan Probishtipovici tu chirolu cãndu loclu atsel eara tu puterea a dispotlu Oliver. Di zugrãpsiile originale azã sã mutrescu mash andao fragmente ashi cum easte frescã al amirãlu Constantin shi amirãroanjã Elena pi stizma di not ali bisericã.[40]

Bisearica Ayiuiljau mutata easte anlu 1381 di Konstantin Dejanovici sho alikita cãtrã la manastirlu Hilundar. Anlu 1882, di partea a turtsalor, aesta bisearica eara surpata shi pi thimeljurle di idyia bisearica eara mutata giamia al pashãlu Husa Medin.

Ayii Constantin shi Elena. Anlu 2013 la 02. di Cirishar fu agudit thimelju ali ishtei bisearica. S-aflã diunãoara ninga monumentul al exilatslji slavomakedonj di partea a Makiduniiljei tsi s_aflã tu Grtsii di azã.[41]

Geamii

Cadin Ana Geami
Geamia al Husamedin pasha


Locuri arheologitsi[42]


Astibo cãsãbã di kirolu Roman

Babite eta di her

Isar tsitatea di seculu di mesea

Kemer acvaductu roman

Tuzlia necropola romana

Медиуми

[alâxire | modificare sursă]

Штип има различни медиумски установи. Првата приватна телевизија во Македонија (и во поранешна Југославија) беше формирана во овој град од Миле Кокотов во 1989 година. Оваа приватна телевизија беше наречена „ТЕКО ТВ“ но, денес повеќе не постои. Во Штип, активни телевизиските станици се „ТВ Ирис“ и „ТВ Стар“.

Штип има и повеќе радио станици, меѓу кои се истакнува „Канал 77“, првата приватна радио станица која има проширена мрежа низ североисточниот дел на земјата. Други поважни станици се "Радио Штип", радио 'Angelsfm' и непрофитната радио станица „УГД-ФМ“ која работи во состав на Универзитетот „Гоце Делчев“. Во градот се печати локалниот весник, „Штипски Весник“.[43][44][45]

Штип како тема во уметноста и во популарната култура

[alâxire | modificare sursă]
  1. ↑ Љ.Ш., „Утре во Ново Село ќе биде отворен музеј со восочни фигури на револуционери“, Дневник, година XVIII, број 5646, петок, 19 декември 2014, стр. 21. Овој навод се користи двапати во страницава.
  2. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со карта на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 7.
  3. ↑ Цацков, Оливер (2013). Штип од 1900 до 1912 година. Скопје: Организација на резервните офицери на Република Македонија. стр. 77. ISBN 9789989211225.
  4. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 4-7.
  5. ↑ Македонските градови во турско време, Зоран Сенев, Киро Герасимов, Кочани, 2004, стр. 85
  6. ↑ Стојмилов, А., (2005), Социоекономска географија на Република Македонија, ПМФ, Скопје
  7. ↑ Македонските градови во турско време, Зоран Сенев, Киро Герасимов, Кочани,2004,стр. 86
  8. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 9-10.
  9. ↑ Историја на Штип[мртва врска] Овој навод се користи двапати во страницава.
  10. ↑ Штип чествуваше за загинатите во шестоаприлското бомбардирање“. Дневник. 6 април 2013. Посетено на 2017-06-10.
  11. ↑ Филов, Кире (2011). Политичките и економските промени во Штип и Штипско низ архивската документација: 1944-1946 година. Национална Установа - Универзитетска Библиотека „Гоце Делчев“ - Штип. стр. 13. ISBN 9789989147722.
  12. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 9-10 и 40-41.
  13. ↑ Евреите умееја да заработат и од она што другите го фрлаа“, Дневник, година XIX, број 5715, петок, 13 март 2015, стр. 9.
  14. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 8-9.
  15. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 40 и 46.
  16. ↑ Стојмилов, Александар; Апостоловска - Тошевска, Билјана (2016). Социоекономска географија на Република Македонија (PDF) (II доп.. изд.). Скопје: Природно-математички факултет. стр. 91. ISBN 9989-668-50-7.
  17. ↑ Format:Наведена мрежна страница
  18. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 46
  19. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 13, 25 и 46.
  20. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 16 и 24.
  21. ↑ Стпански развој во Штип
  22. ↑ Cultural Manifestations“. 2007-09-13. Посетено на 2007-09-13.
  23. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 11.
  24. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 36-37.
  25. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 37-38.
  26. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 38-39.
  27. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 39.
  28. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 15.
  29. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 9 и 28-29.
  30. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 29.
  31. ↑ „епархија“. Архивирано од изворникот на 2022-04-15. Посетено на 2013-02-24.
  32. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 30.
  33. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 32.
  34. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 31.
  35. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 40-42.
  36. ↑ Јелена Павловска, Наташа Ниќифоровиќ и Огнен Коцевски (2011). Валентина Божиновска (уред.). Карта на верски објекти во Македонија. Менора - Скопје: Комисија за односи во верските заедници и религиозните групи. ISBN 978-608-65143-2-7.
  37. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 32-33.
  38. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 34.
  39. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 35.
  40. ↑ Општина Штип, ШТИП - ТУРИСТИЧКИ ИНФОРМАТОР, Со мапа на градот. Штип: Општина Штип, 2011, стр. 35.
  41. ↑ Поставен камен темелник за нова црква во Штип
  42. ↑ Коцо, Димче (1996). Археолошка карта на Република Македонија. II. Скопје: Македонска академиjа на науките и уметностите. стр. 446. ISBN 9989649286.
  43. ↑ Format:Наведена мрежна страница
  44. ↑ Радио Штип
  45. ↑ Format:Наведена мрежна страница
Yinitâ di la „https://roa-rup.wikipedia.org/w/index.php?title=Shtip&oldid=208126”